Sự ra đời của ChatGPT đã đặt ra nhiều thách thức cho ngành giáo dục toàn cầu. Các trường học băn khoăn liệu họ nên cho phép hay cấm ChatGPT, giáo viên – những người có thể sử dụng nó để hỗ trợ soạn giáo án – tự hỏi liệu họ có nên cho phép học sinh sử dụng nó cho một số tiết học hay không. Và đằng sau tất cả những điều này là câu hỏi luôn hiện hữu trong đầu các giáo viên: “Học sinh của tôi đã viết bài này hay họ đã sử dụng ChatGPT?”
Sự bùng nổ của AI, ChatGPT và những rủi ro tiềm ẩn
Hàng ngày, học sinh tiếp cận với AI mỗi khi duyệt mạng xã hội, chơi game với bạn bè, phát trực tuyến các bộ phim hoặc chương trình yêu thích trên Netflix. Mặc dù AI có thể cá nhân hóa trải nghiệm của học sinh – sinh viên, nhưng nó làm được điều đó bằng cách dựa chủ yếu vào việc thu thập dữ liệu cá nhân, chẳng hạn như tên, địa chỉ, thông tin tài chính và thậm chí cả hồ sơ y tế.
Điều này nhắc nhở chúng ta về lý do tại sao việc trao quyền cho học sinh bảo vệ thông tin cá nhân và lưu ý đến thời gian sử dụng thiết bị của các em lại quan trọng đến vậy. AI có vẻ như mới chiếm lĩnh cuộc sống của chúng ta gần đây, nhưng thực tế có phải như vậy không?
“Lý thuyết và sự phát triển của hệ thống máy tính có thể thực hiện các nhiệm vụ thường đòi hỏi trí thông minh của con người, chẳng hạn như nhận thức thị giác, nhận dạng giọng nói, ra quyết định và dịch thuật giữa các ngôn ngữ.” Với suy nghĩ này, bạn có thể không ngạc nhiên khi biết rằng gần như ngay từ khi thức dậy, học sinh – sinh viên đã sử dụng trí tuệ nhân tạo.
Theo Common Sense Research, 43% thanh thiếu niên (8-12 tuổi) và 95% thanh thiếu niên (13-18 tuổi) có và sử dụng điện thoại thông minh của riêng mình. Vì nhiều học sinh – sinh viên sử dụng điện thoại làm đồng hồ báo thức nên những thiết bị này thường là thứ đầu tiên họ sử dụng vào buổi sáng. Khi họ mở khóa điện thoại để tắt báo thức hoặc lướt qua TikTok hoặc Instagram, trí tuệ nhân tạo sẽ hỗ trợ tính năng nhận dạng khuôn mặt trên thiết bị của họ. Vì vậy, trong vài giây đầu tiên thức dậy, học sinh sẽ được tiếp cận AI.
Bây giờ hãy nói về TikTok và Instagram. Có lẽ trước khi lăn ra khỏi giường để chuẩn bị đến trường, các bạn sẽ lướt điện thoại, tương tác với các bài viết, bình luận video và theo dõi các tài khoản. Trí tuệ nhân tạo nắm bắt tất cả hành vi này để điều chỉnh những gì học sinh tiếp tục thấy trên nguồn cấp dữ liệu mạng xã hội của họ. AI quan sát hành vi của học sinh và đưa ra quyết định nên cho học sinh xem nội dung nào tiếp theo để thu hút sự chú ý của học sinh lâu nhất có thể hoặc gửi thông báo để thu hút học sinh quay trở lại.
Thách thức của giáo dục và kỹ năng cần trang bị cho học sinh khi sử dụng ChatGPT
Các trường học băn khoăn liệu họ nên cho phép hay cấm ChatGPT, giáo viên – những người có thể sử dụng nó để hỗ trợ soạn giáo án – tự hỏi liệu họ có nên cho phép học sinh sử dụng nó cho một số tiết học hay không. Và đằng sau tất cả những điều này là câu hỏi luôn hiện hữu trong đầu các giáo viên: “Học sinh của tôi đã viết bài này hay họ đã sử dụng ChatGPT?”
Mặc dù đây là mối lo ngại chính đáng nhưng ChatGPT, một trong những phiên bản rõ ràng nhất của trí tuệ nhân tạo, có thể giúp khuyến khích tư duy phản biện bằng cách cung cấp các câu hỏi sâu sắc về một chủ đề nhất định. Theo Kathy Hirsh-Paesk, giáo sư tâm lý học tại Đại học Temple ở Philadelphia, “ChatGPT dạy học sinh, sinh viên đặt những câu hỏi hay hơn và sau đó bảo vệ những câu hỏi đó, điều này có thể giúp họ trở thành nhà khoa học thực thụ”.
Vậy đâu là giải pháp giúp học sinh an toàn và tự tin hơn trong sự tràn ngập của AI, đặc biệt là ChatGPT?
Đặt ra những tiêu chuẩn cao để điều hướng AI theo hướng tích cực
AI – Trí tuệ nhân tạo vốn “vô thưởng vô phạt”. Nó có những lợi ích riêng, như dễ dàng nhận dạng khuôn mặt hoặc hỏi Alexa thời tiết như thế nào. Và khi AI điều hướng phương tiện truyền thông xã hội, khả năng đề xuất nội dung mà chúng ta có thể thấy thú vị, quan tâm của nó sẽ giúp chúng ta khám phá những sở thích mới mà trước đây chúng ta có thể chưa biết đến. Tuy nhiên, điều cần thiết là phải điều hướng AI – trí tuệ nhân tạo theo những cách tích cực.
Do tính chất gây nghiện của mối quan hệ giữa AI và mạng xã hội, việc trang bị cho học sinh các kỹ năng sống hiện đại chưa bao giờ quan trọng hơn. Việc này giúp các em đạt được các tiêu chuẩn cao khi sử dụng mạng xã hội và công nghệ. Một tiêu chuẩn trang bị cho học sinh chống lại các thuật toán gây nghiện là đạt được sự cân bằng. Điều này có nghĩa là trao quyền cho học sinh các kỹ năng và công cụ để cân bằng thời gian các em dành cho mạng xã hội với trách nhiệm hàng ngày, bài tập ở trường và thời gian gặp mặt trực tiếp với bạn bè và gia đình.
Những kỹ năng sống này không chỉ hỗ trợ học sinh khi các em sử dụng các ứng dụng yêu thích như TikTok hay Facebook. Giáo viên cũng có thể trang bị cho học sinh cách đưa ra các quyết định có tính chất cao trong cách tiếp cận ChatGPT.
Trang bị cho học sinh của bạn những kỹ năng sống hiện đại này để khi đối mặt với ChatGPT, các em có thể sử dụng nó theo những cách có đạo đức:
Tư duy phản biện
Đảm bảo học sinh của bạn không tin ngay vào mọi điều ChatGPT nói. Mặc dù ChatGPT là công cụ thông minh nhưng đôi khi nó có thể sai. Thiết lập và duy trì tư duy phản biện là một thói quen tốt để học sinh kiểm tra thông tin từ các nguồn đáng tin cậy để chắc chắn rằng thông tin đó là sự thật.
Đưa ra quyết định có trách nhiệm
Các công cụ AI, như ChatGPT, có thể cực kỳ hữu ích cho việc học tập và vui chơi với bạn bè. Nhưng điều quan trọng là phải nhắc nhở học sinh không sử dụng AI theo những cách ích kỷ/xấu tính với người khác hoặc phi đạo đức.
Tự nhận thức
Nhắc nhở học sinh của bạn rằng AI, như ChatGPT, có thể là những thiên kiến/thiên vị bởi quan điểm của những người tạo ra nó. Điều này có nghĩa là học sinh nên cẩn thận trong cách đặt câu hỏi để không nhận được những câu trả lời thiên vị hoặc không công bằng.
Sử dụng công nghệ vì mục đích tốt
Khuyến khích học sinh của bạn sử dụng ChatGPT vì những điều tốt đẹp. Các em có thể sử dụng nó để giúp làm bài tập về nhà, cải thiện ngữ pháp hoặc thậm chí học từ mới. Có rất nhiều cách hay và tích cực để các em sử dụng ChatGPT nhằm giúp việc học của các em trở nên tốt hơn nữa.
Theo thống kê của Nền tảng học tập hợp tác của The Social Institute (Mỹ), hơn 2.000 học sinh trung học đã thảo luận về vai trò của trí tuệ nhân tạo trong cuộc sống và gần 50% trong số các em mong muốn trường học của mình “cho phép ChatGPT và dạy các em cách sử dụng nó tốt hơn.”
Trong cuộc sống hàng ngày, trí tuệ nhân tạo luôn hiện diện trong cuộc sống của mỗi chúng ta và nó sẽ không biến mất. Với tư cách là nhà giáo dục, các thầy cô sẽ gặp gỡ học sinh ở vị trí hiện tại của họ như thế nào và trao quyền cho họ điều hướng công nghệ không ngừng phát triển này theo những cách tích cực?
Box: Bạn có biết rằng trí tuệ nhân tạo đã tác động đến trải nghiệm của học sinh trong nhiều thập kỷ? Thuật ngữ trí tuệ nhân tạo (AI) được nhà khoa học máy tính John McCarthy đặt ra vào giữa thế kỷ 20 và kể từ đó, AI đã phát triển rất nhiều. Từ đề xuất của Alan Turing về Trò chơi bắt chước (The Imitation Game), nhằm kiểm tra trí thông minh của máy, đến các ngành sử dụng AI để tự động hóa và tối ưu hóa quy trình cho đến người dùng hàng ngày sử dụng AI trên thiết bị cá nhân của họ.
(Còn tiếp)
Gia Khánh
